دو نوع اصلی اتوکلاو وجود دارد:
صفحه اتوکلاو در بالا : این اتوکلاو شبیه زودپز هایی است که در خانه های ایرانی یافت می شود . در این اتوکلاو ها ، در اتوکلاو توسط پیچ هایی در پایین بسته می شود و فشار سنجی در بیرون برای کنترل فشار قرار دارد . این دستگاه ها نیاز به منبع حرارت خارجی دارند و بسیار خطرناک هستند. بنابراین آن ها باید توسط افراد بسیار با تجربه مورد استفاده قرار گیرند و هر لحظه دما و فشار اتوکلاو ها کنترل شود.
صفحه اتوکلاو در روبه رو : این اتوکلاو ها به خاطر راحتی، به طور وسیع در آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرند اما برای استفاده از این اتوکلاو ها باید دقت زیادی صورت گیرد. این اتوکلاو ها جعبه ای شکل هستند و در درونشان مجهز به واحد تبدیل آب به بخار دارند که برای استریل کردن استفاده می شود . کنترل اتوکلاو به اپراتور این امکان را می دهد تا دمای مورد نظر را تنطیم کند و مدت زمان اتوکلاو را تعیین کند همچنین این اتوکلاو ها وسیله ای برای اندازه گیری و نمایش فشار/دما را دارند .
اتوکلاو هایی که از جلو باز می شوند ممکن است بسیار بزرگتر باشند که برای استریل کردن مواد و وسایل زیاد در بیمارستان ها مورد استفاده قرار می گیرند .
با توجه به نوع ابزارآلات ، اتوکلاوها به سه کلاس N و S و B طبقهبندی میشوند. این طبقهبندی به منظور صحت عملکرد استریلیزاسیون با توجه به نوع وسایل صورت میگیرد.
کلاس N
در خرید این نوع اتوکلاو باید بسیار دقت کرد. بر اساس استاندارد این اتوکلاو قادر است ابزار آلات جامد بدون پوشش را استریل نماید. به این ترتیب تضمینی برای استریل وسایل پوششدار (مثل پارچه یا کاغذ های مدیکال) و نیز وسایل حفره دار وجود ندارد.
کلاس S
وسایلی که در این نوع اتوکلاو میتوان استریل نمود توسط کارخانه سازنده مشخص میشود. این اتوکلاو میتواند ابزار آلات بدون پوشش جامد یا پوشش دار جامد ، مواد نساجی مثل پارچه ، گاز تک لایه و وسایل سوراخ دار B را استریل نماید. یک اتوکلاو کلاس S میتواند با پمپ وکیوم یا بدون آن تجهیز شود و قطعاً دارای سیکل خشککن است.
کلاس B
این اتوکلاو میتواند تمام انواع ابزار و وسایل پوشش دار جامد و بدون پوشش ، مواد نساجی و ابزار سوراخ دار مدل B و مدل A را استریل نماید. اتوکلاوهای این رده دارای پمپ وکیوم قدرتمندی است که میتواند تا حدود ۰/۹- بار خلاء ایجاد کند.
اتوکلاو ۳ دقیقه ای که یک اصطلاح نادرست است یا اتوکلاوهای سریع (Fast)
در اتاقهای عمل ، کلینیکها و مراکز دندانپزشکی به منظور انجام عملیات استریلیزاسیون ، استفاده از اتوکلاوهای سریع (Fast) و در نتیجه با حجم کم توصیه میشود.
فرآیند استریل در اتوکلاو
کل مدت زمان کار دستگاه اتوکلاو از فشار دادن دکمه Start (شروع کار) تا پایان کار سیستم ، مجموع سه زمان: Preheating Time (زمان اولیه) ، Sterilization Time (زمان استریلیزاسیون) و Drying Time (زمان خشک شدن) است.
برنامه کامل استریل عبارت از ۹ مرحله زیر است:
آبگیری – پیش خلاء – افزایش دما – استریل – تخلیه – پس خلاء – خشک شدن – یکسان سازی – پایان کار
اطمینان از استریل بودن بار مهمترین مطلب در این رابطه است. بنابراین باید تمامی اتوکلاوهای ساخته شده تحت آزمون میکروبی و شیمیایی قرار گیرند. جهت تضمین و صحه گذاری استریلیزاسیون سه روش پیشنهاد شده است:
۱) اندیکاتور بیولوژیکی و میکروبی (EZ TEST) جهت کنترل بار اعم از بقچه بندی شده یا نشده
۲) تست BOWIE-DICK و تست PCD جهت کنترل تجهیزات
۳) اندیکاتور شیمیایی بخار CROSS-CHECKS و ۱۲۱c /134c جهت کنترل پک های بیمارستانی
سیستم کنترلر در دستگاه اتوکلاو
پایش و اندازه گیری جهت کنترل ضروری است. اغلب دستگاههای اتوکلاو از یک میکروپروسسور برخوردار هستند که مسئولیت پایش و اندازه گیری دما و فشار را بر عهده دارد و چه بهتر که میکروپروسسور مجهز به سیستم عیب یابی هم باشد.